Mütekabiliyet Nedir?

Mütekabiliyet, İngilizcesi reciprocity olup kendi dilimizde karşılılık anlamına gelir. Yani bir olay, durum ve davranış karşısında aynı ölçüde karşılık verme olarak tanımlayabiliriz. Burada kritik olan eşit veya eşdeğer karşılıktır. “Bana ne ölçüde davranırsan, aynısını yaparım” deme şekli gibi düşünebiliriz. Hukuk alanında ise mütekabiliyet uluslararası hukukun alanında yer almaktadır. Tanım olarak, devletlerin bir hukuki konuda diğer devletlere hukuki sınırlar içinde aynı ölçüde karşılık vermesi veya davranmasıdır. Bu kapsamda değerlendirildiğinde mütekabiliyet en az iki devletin vatandaşlarına birbirlerinin memleketlerinde aynı hakları tanımalarıdır.

Hukuki Olarak Mütekabiliyet Nedir?

Hukukun temel ilkesi adalettir. Mütekabiliyet ise adaletle örtüşen bir kavramdır. Her davranışın ve fillin bir hukuki sonucu bulunmakta ve bu sonuç yasalarla belirtilmektedir. Mütekabiliyet konusu özellikle iki ülke arası anlaşmalarda, diplomatik konularda, mültecilik ve insan hakları durumlarında çok önemli bir rol oynamaktadır.

Günümüzde Mütekabiliyet

Devletlerin uluslararası alanda anlaşmaları iki veya çok taraflı şeklinde oluşmaktadır. Bağlayıcı maddeler göz önüne alınarak, genelde anlaşmayı imzalayan ülkeler bu anlaşmanın bütün kurallarına uymak zorundadır. Bu anlaşmalarda mütekabiliyet ilkesi mutlaka belirtilmektedir. Aksi halde anlaşma dışındaki davranışlarda taraflar açısından bağlayıcı özellik ortadan kalkmaktadır. Bu hususta mütekabiliyet kavramının iki temel amacı vardır. Birincisi, eşitlik yani karşılık diğer ise anlaşmaya itaat. Bu iki amaç sayesinde uluslararası hukuk alanında daha güvenilir bir ortam sağlanmaktadır.

Mütekabiliyeti örnekle açıklamak gerekirse; günümüzdeki vize uygulamaları ve diğer ülkelerdeki mülk edinme kuralları olarak gösterebiliriz. Türk vatandaşlarının bazı ülkelere 90 gün vize serbesti ile gitmesi ve başka ülke vatandaşlarının da ülkemizde aynı süre içerisinde vize serbesti sayesinde gelip dolaşması karşılıklı yapılan mütekabiliyet anlaşmalarına en güzel örnektir.

Mütekabiliyetin farklı hukuk dallarında farklı tanım ve uygulamalarının olduğu da görülmektedir. Örneğin konu bakımından belirli mütekabiliyet ve yaygın mütekabiliyet olarak ikiye ayrılmaktadır. Belirli mütekabiliyet özellikle iki taraflı antlaşmalarda daha öne çıkmaktadır. Yaygın mütekabiliyet ise devlet ile belirli gruplar arasındaki ilişkilerde söz konusu olmaktadır16. Diğer bir ayrımda ise mütekabiliyet kısasa kısas içerikli mütekabiliyet ve karşılıklı bağımlı mütekabiliyet olarak tanımlanmaktadır.